Şimdi yatırım araçlarından bahsedeceğiz. Bu derste de finansal piyasalarda yatırım ve işlem yapabileceğiniz spot ürünleri yine hap şeklinde sunduk.

Hisse Senetleri

Hisse senetlerinin sahiplerine sağladığı temel haklar;

    Ortaklık

    yönetime katılma (oy)

    kâr payı alma

    rüçhan (yeni pay alma)

    bedelsiz pay alma

    tasfiyeden pay alma

    bilgi edinme

Hisse senedi türleri:

Tedavül Açısından Hisse Senetleri:

    Nama Yazılı Hisse Senedi: Belli bir kişinin adına düzenlenmiştir.

    Hamiline Yazılı Hisse Senedi: Mülkiyetin devri, hisse senedini satın alana teslimi ile gerçekleşir.

Sahiplerine Sağladığı Çıkar Açısından Hisse Senetleri:

    Adi Hisse Senedi: Ana sözleşmede aksine bir hüküm olmadıkça sahiplerine eşit haklar sağlar.

    İmtiyazlı Hisse Senedi: Ana sözleşmeye dayanarak kâr payı, tasfiye payı, rüçhan hakkı, oy hakkı gibi konularda öncelik ve imtiyazlara sahiptir.

Sermaye Artışına Göre Hisse Senetleri:

    Bedelli Hisse Senedi, Bedelli Sermaye Artışı: Kuruluş aşamasında veya bedelli sermaye artırımlarında, rüçhan haklarının kullanmasıyla veya halka arz yoluyla üçüncü kişilere satışı yapılarak şirkete para girişi sağlayan, bedelin tamamen ödendiği hisse senedidir.

    Bedelsiz Hisse Senedi, Bedelsiz Sermaye Artışı: şirkete yeni fon girişi sağlamayan iç kaynaklardan sermaye artımı ile ihraç edilen hisse senedine bedelsiz hisse senedi denir.

İhraç Değerine Göre Hisse Senetleri:

    Primsiz Hisse Senedi: Nominal değeri ile ihraç değeri aynı olan hisse senedidir.

    Primli Hisse Senedi: Nominal değerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senedidir.

Oydan Yoksun Hisse Senetleri: Ortaklıkların esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla, sermaye artırımı yoluyla ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç, sahibine kâr payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer temel ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleridir.

Katılma İntifa Senedi: Sahiplerine ortaklık hakkına olmaksızın kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma ve belli bazı olanaklardan yararlanma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır.

Tahviller

Anonim şirketlerin veya kamu tüzel kişilerinin orta ve uzun vadeli fon sağlamak üzere ihraç ettikleri borç senetleridir. Tahvil ihraç eden şirketler aldıkları borç karşılığında tahvil sahiplerine, belirlenmiş vade ve faiz oranı üzerinden anapara ve düzenli faiz ödemelerini taahhüt ederler.

Tahvile ilişkin temel özellikler şunlardır:

Nominal Değer: Tahvilin üzerinde yazılı olan değerdir. Diğer bir ifadeyle tahvilin vadesinde yatırımcının eline geçecek olan para miktarını gösterir.

Kupon Oranı: Nominal değer üzerinden yüzde olarak belirtilir ve tahvil sahibinin alacağı faiz miktarını gösterir.

Vade: Anaparanın ve son faiz ödemesinin yapılacağı tarihtir. Tahvilin vadesi 1 yıldan az olmamak üzere ihraç eden tarafından serbestçe belirlenebilir. Ayrıca tahvillerin anaparası, vade sonunda bir defada veya vade içinde taksitler hâlinde de ödenebilir.

İtfa: Tahvil ihraç edenler tarafından borcun bir defada veya belirli dönemlerde yapılan ödemeler ile ortadan kaldırılması işlemini ifade eder.

Devlet-Özel Sektör Tahvilleri:

    Devlet Tahvili: Hazine Müsteşarlığı tarafından devletin 1 yıldan uzun vadeli borçlanma ihtiyaçlarını karşılamak üzere çıkarılan borçlanma senetleridir.

    Hazine Bonosu: Üzerinde kupon bulunmayan ve bir yıldan daha kısa vadeli olarak ihraç edilen devlet iç borçlanma senetleridir.

 Özel Sektör Tahvilleri: Anonim şirketler tarafından en az 1 yıl vadeli olarak, sabit ya da değişken faiz ile ihraç edilen borçlanma aracıdır.

Sabit Faizli-Değişken Faizli Tahviller:

    Sabit Faizli Tahvil: Sahiplerinin vade sonunda elde edeceği getiri, vade başlangıcından itibaren bilinmektedir.

  Değişken Faizli Tahvil: Tahvil ihraç eden şirketler, tahvil sahiplerini korumak amacıyla ileriye yönelik faiz riskini giderebilmek için belirli dönemler itibariyle piyasa koşullarına göre değişken faiz oranlı tahvil ihraç edebilirler.

Güvenceli-Güvencesiz Tahviller:

    Güvenceli Tahvil: Gerek faiz gerekse anapara ödemesi için bir karşılık bulundurularak ihraç edilen tahviller, güvenceli tahvil olarak adlandırılır.

  Güvencesiz Tahvil: Alacakların güvencesi olarak belli varlık veya varlıkların olmadığı şekilde ihraç edilen tahvil türü ise güvencesiz tahvildir.

  Kâra İştirakli Tahviller: Kâra iştirakli tahvilin getirisi; faiz ile birlikte kâr payı, kâr payının belirli bir faizin altında olması durumunda faizin, aksi durumda ise kâr payının ödenmesi ve sadece belirli bir yüzde üzerinden kâr payı ödenmesi şeklinde gerçekleşebilir.

Primli-İskontolu-Başa Baş Tahviller:

    Primli Tahvil: Nominal değeri üzerinde bir fiyattan satılan tahvildir ve satış fiyatı ile nominal değer arasındaki fark, prim tutarını göstermektedir.

  İskontolu Tahvil: Nominal değerinden daha düşük bir fiyattan satılan tahvildir ve nominal değer ile satış fiyatı arasındaki fark, iskonto tutarını göstermektedir.

   Başa Baş Tahvil: Nominal değeri ile aynı fiyattan satılan tahviller, başa baş tahvil olarak tanımlanmaktadır.

  İkramiyeli Tahviller: Şirketler, tahvillerin satışlarını artırmak ve pazarlamasını kolaylaştırmak amacıyla faiz faktörü ile birlikte erken satış primi veya belirli zamanlarda kura çekilerek tahvil sahiplerine ikramiye verilmesi gibi ekstra avantajlar sağlayabilir. Ancak ülkemizde şirketlerin ikramiyeli tahvil ihraç etmeleri mümkün değildir.

  Endeksli Tahviller: Enflasyonun olduğu bir piyasada şirketler, orta ve uzun vadeli kaynak ihtiyaçlarını karşılamak üzere tasarruf sahiplerini teşvik etmek amacıyla ihraç edilecek tahvilin anapara ve faizini belirli bir değişkene bağlayabilirler. Bu bağlamda ödemeleri enflasyon oranı, altın veya herhangi bir malın fiyat endeksine bağlanmış tahvil türü, endeksli tahvil olarak adlandırılmaktadır.

Diğer Menkul Kıymetler

  Hazine Bonosu: Hazine müsteşarlığı tarafından çıkarılan, kısa vadeli devlet iç borçlanma senetleridir. Hazine bonosu, ihale yoluyla kuponsuz olarak, 1 yıldan daha kısa süreli olarak iskontolu şekilde satılmaktadır.

  Finansman Bonosu: Genellikle büyük şirketlerin veya kamu sektörünün kısa vadeli finansman ihtiyacını karşılamak üzere, aracı kurumlar vasıtasıyla ya da doğrudan yatırımcılara sunduğu borçlanma aracıdır. Ayrıca finansman bonolarının vadesi 60 günden az ve 720 günden fazla olmamak üzere ihraç eden tarafından belirlenir ve iskontolu olarak satılır.

  Banka Bonosu ve Banka Garantili Bonolar: Kalkınma ve Yatırım Bankaları tarafından vadesi en az 60 en çok 720 gün olmak üzere iskonto esası ile satılan borç senetlerine banka bonosu olarak tanımlanmaktadır.

  Banka Garantili Bonolar: Yatırım ve kalkınma bankalarından kredi kullanan şirketlerin, krediyi kullandırmış olan bankanın garantisi altında, söz konusu kredilere teminat olarak bankaya verdikleri senetlere dayalı olarak ihraç ettikleri menkul kıymetlerdir. Bununla birlikte banka garantili bonolar, yatırım ve kalkınma bankaları tarafından bizzat ihraç edilmezler. Diğer yandan vadeleri en az 60 en çok 720 gün olmak üzere çıkarılırlar.

  Kıymetli Maden Bonoları: İlgili kurumların altın, gümüş, platin gibi belirli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ederek iskontolu veya iskontosuz olarak sattıkları menkul kıymetlerdir. Kıymetli maden bonolarının vadesi 30 günden az 1 yıldan fazla olmamak üzere belirlenir ve satış bedeli, Türk lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilir.

  Gelir Ortaklığı Senetleri: Gerçek ve tüzel kişilerin, kamu kurum ve kuruluşlarına ait köprü, baraj, elektrik santrali, karayolu gibi alt yapıların gelirlerine ortak olması için çıkarılan menkul kıymettir.

  Varlığa Dayalı Menkul Kıymet: İhraç eden kuruluşlar tarafından finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere varlıkları likit hâle getirmek ve düşük maliyetle alternatif bir kaynak oluşturabilmek amacıyla bilançonun aktifinde yer alan çeşitli alacakları menkul kıymetleştirilmek yoluyla çıkarılan menkul kıymetlerdir.

  Gayrimenkul Sertifikası: Belirli bir gayrimenkul projesini gerçekleştirmeyi üstlenenler tarafından, inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, gayrimenkul projesinin belirli bağımsız bölümlerini veya bağımsız bölümlerin belirli bir alan birimini temsil eden nominal değeri eşit menkul kıymetlerdir.

  Kira Sertifikası: Varlık kiralama şirketleri tarafından, satın almak veya kiralamak suretiyle devralınan her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymet çeşididir.

  Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgesi: Anonim ortaklıkların finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere faiz gelirini tercih etmeyen yatırımcıları gözeterek ihraç ettikleri bir menkul kıymet türüdür.