Açık Pozisyon (Open Interest)
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında henüz kapatılmamış pozisyonlara denir.

Alım (Call) Opsiyonu
Alım opsiyonu, alıcısına belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyat üzerinden, belli miktar ve nitelikteki dayanak varlığı alma hakkını veren sözleşmelerdir.

Alış (Bid) Fiyatı
Piyasadaki eşleşmemiş en yüksek fiyatlı alış emrini gösteren fiyattır.

Amerikan Tipi Opsiyon
Vadeden önce herhangi bir tarihte opsiyon alıcısı tarafından kullanılabilen (exercise) opsiyonlardır.

Ana Pazar
Normal seans ve fiyat sabitleme seansları sırasında emirlerin eşleştirildiği esas pazardır.

Arbitraj
Aynı varlığın farklı piyasalardaki fiyat farklılıklarından yararlanarak risksiz kar elde etme amacıyla yapılan işlemlerdir.

Avrupa Tipi Opsiyon
Opsiyon alıcısı tarafından sadece vade tarihinde kullanılabilen (exercise) opsiyonlardır.

Başabaş (at-the-money) Opsiyon
Kullanım fiyatı dayanak varlığın spot fiyatına eşit olan opsiyonlardır. Bu opsiyonların içsel değeri sıfırken, zaman değeri sıfırdan farklı olabilir.

Başlangıç Teminatı
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında pozisyon alırken, riskinize göre belirlenen, hesabınızda bulunması gereken asgari teminat tutarıdır. Başlangıç teminatı fiyat değişimlerinden dolayı oluşacak kar zarar neticesinde güncellenir(Mark-to-Market).

Baz Riski
Bir varlığın spot fiyatının ve vadeli fiyatını aynı paralellikte dalgalanmaması riskidir.

Binom Opsiyon Fiyatlama Formülü
Herhangi bir zamanda kullanılabilen opsiyonların fiyatlamasında kullanılan formüldür.

Black-Scholes Opsiyon Fiyatlama Formülü
Avrupa tipi opsiyonların teorik fiyatını hesaplayan bir formüldür.

Borsa Yatırım Fonu (Exchange Traded Fund / ETF)
Borsa Yatırım Fonu bir endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda işlem gören yatırım fonlarıdır. VİOP’ta FBIST B Tipi Borsa Yatırım Fonu dayalı Vadeli İşlem sözleşmeleri işlem görmektedir.

Dayanak Varlık
Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde belirli vadedeki alım/satıma konu olan varlıktır.

Delta
Opsiyon prim fiyatının, dayanak varlık fiyat değişimine hassasiyetini ölçer.

Fiyat Kotasyonu
Bir sözleşmenin en iyi alış ve satış fiyatlarını içeren gösterimine denir.

Fiziki Uzlaşma
Vade sonu gerçekleşecek takasın; sözleşmeye dayanak teşkil eden varlığın önceden belirlenen fiyat karşılığında sözleşmede uzun pozisyon almış tarafa fiziki olarak transfer edileceği
uzlaşma şeklidir.

Gamma
Opsiyon deltasının, dayanak varlık fiyat değişimine hassasiyetini ölçer.

Gelir Paylaşımına Dayalı Piyasa Yapıcılık
Borsa İstanbul Finansal Türev Ürünler Piyasası Bölümü’nce uygulamaya konulan, piyasa yapıcının belirli yükümlüklerini gerçekleştirmesi halinde, piyasa yapıcı olduğu sözleşmelerde oluşan borsa payından belirli oranlarda pay alabildiği piyasa yapıcılık tipidir. Düzenlemenin detaylarına bu adresten ulaşabilirsiniz:
http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/viop/4223-sayili-genel-mektup-viopta-yeni-piyasa-yapicilikprogrami.pdf?sfvrsn=4

Gerçekleşmezse İptal Et
Limit emirlerde, girildiği anda emrin tamamının gerçekleşmemesi durumunda emrin tamamının iptal edilmesi için kullanılan emir türüdür.

Gün Sonu Uzlaşma Fiyatı
Üzerinden gün sonu kar/zarar hesabının yapılıp, güncel teminat seviyesinin hesaplanacağı fiyattır.

Implied Volatility
Opsiyon fiyatlama modellerinin (Black-Scholes gibi) değişkenlerinden olan, bugünkü opsiyon fiyatına göre çıkarım yapılarak hesaplanan dayanak varlığın gelecekte beklenen volatilitesidir.

İçsel Değer (Intrinsic Value)
Bir karda opsiyon için opsiyonun içsel değeri kullanım fiyatı ve dayanak varlığın spot fiyatı arasındaki fark kadardır. İçsel değer negatif olarak ifade edilmez bu nedenle zararda opsiyonların değeri içsel sıfır olarak ifade edilir.

İşlem Hacmi (Trade Value)
İşlem gören sözleşme sayısının sözleşme değeri ile çarpılması ile elde edilen istatistiktir. Piyasada 3 adet DolarTL Vadeli İşlem sözleşmesinin eşleşmesi durumunda bu istatistik 3*1000* (İşlem fiyatı) tutarında artacaktır.
VİOP işlem hacmi verisine ve VİOP ile ilgili diğer verilere bu adresten ulaşabilirsiniz:
http://www.borsaistanbul.com/veriler/verileralt/vadeli-islem-ve-opsiyon-piyasasi-verileri

İşlem Miktarı (Trade Volume)
İşlem gören sözleşme sayısını belirten istatistiktir. Piyasada 3 adet DolarTL Vadeli İşlem sözleşmesinin eşleşmesi durumunda bu istatistik 3 tutarında artacaktır.

Kalanı İptal Et
Limit emirlerde, girildiği anda emrin tamamının gerçekleşmemesi durumunda gerçekleşmeyen kısmının iptal edilmesi için kullanılan emir türüdür.

Kalanı Pasife Yaz
Limit emirlerde, girildiği anda emrin tamamının gerçekleşmemesi durumunda kalan miktarın emrin yöntemine göre limit fiyatından ya da gerçekleştiği son fiyat üzerinden pasife (piyasada bekleyen) limit emir olarak yazılması için kullanılan emir türüdür

Kaldıraç (Leverage)
Yatırımcının yatırdığı teminatın üzerinde pozisyon alabilme imkânına kaldıraç denilir. VİOP’ta kaldıraç seviyesi portföy bazında, SPAN algoritmasıyla Takasbank tarafından hesaplanır.

Karda (in-the-money) Opsiyon
Alım opsiyonları için kullanım fiyatı dayanak varlığın spot fiyatından düşük, satım opsiyonları için kullanım fiyatı spot fiyatından yüksek olan opsiyonlardır.

Kısa Pozisyon (Short)
Genel olarak, kısa pozisyon ileri bir tarihte teslim edilmek üzere borçlu olma durumunu ifade eder. Örneğin 3 ay sonra çelik kullanarak ürettiği bir malı teslim etmesi gereken bir tesis, üretiminin girdisi olan çelikte kısa pozisyondadır. Türev piyasalarda ise kısa pozisyon; bir varlığa dayalı sözleşmeyi net satan durumunda olmaya denir.

Korunma (Hedge)
Bir yönde alınan pozisyonun riskini ters yönde alınan diğer bir pozisyon ile kapatma veya sınırlandırmaya denir.

Kullanım Fiyatı (Exercise/Strike Price)
Opsiyon sözleşmesinin kullanılması durumunda dayanak varlığın alımın veya satımının yapılacağı fiyattır.

Limit Emir
Belirlenen limit fiyat seviyesine kadar işlem gerçekleştirmek için kullanılan emir yöntemidir. Bu yöntem kullanıldığında fiyat ve miktar girilmesi zorunludur.

Mark-to-Market
Pozisyon değeri hesaplanırken, o pozisyonu oluşturan sözleşmelerin piyasada belirlenen o anki fiyatının kullanılması yöntemidir.

Merkezi Karşı Taraf (Central Counterparty)
Merkezi Karşı Taraf hizmeti, alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı ise alıcı konumuna geçilerek, piyasalarda gerçekleştirilen işlemlerin takasının tamamlanmasının taahhüt edildiği hizmettir. VİOP’ta MKT Takasbank’tır.

Minimum Fiyat Adımı
Bir sözleşmede gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişikliğine denir.

Nakdi Uzlaşma
Vade sonundaki uzlaşmanın, sözleşmeye dayanak teşkil eden varlığın vade sonu uzlaşma fiyatına göre hesaplanan kar/zararın nakdi transferiyle gerçekleşen uzlaşma şeklidir.

Opsiyon Primi (Premium)
Opsiyon sözleşmelerinde dayanak varlığı alma veya satma hakkını alanın ödediği, yükümlülüğü üstelenenin ise tahsil ettiği ücrettir.

Opsiyon Risk Parametreleri (Option Greeks)
Opsiyon risklerinin çeşitli boyutlarını ifade eden parametrelerdir.

Opsiyon
Opsiyon sözleşmesi (option contract), iki taraf arasında yapılan ve alıcıya, ödeyeceği belli
bir tutar (opsiyon primi) karşılığında, belirli bir vadeye kadar (veya belirli bir vadede), bugünden belirlenen bir fiyat (kullanım fiyatı) üzerinden opsiyona dayanak teşkil eden bir varlığı satın alma veya satma hakkı tanıyan; satıcıya ise alıcının bu sözleşmeden doğan hakkını kullanması durumunda sözleşmeye dayanak teşkil eden varlığı satma veya alma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.

Opsiyonun Zaman Değeri (Time Value)
Opsiyon primi ile içsel değer arasındaki farktır.

Özel Emir Pazarı
Her iki tarafı da belirli olan yüksek miktarlı emirlerin işlem görebileceği pazarlardır. Özel emirler, karşı üyenin onayını takiben gerçekleşir.

Özsermaye Halleri (Corporate Actions)
Dayanak varlık olan pay senedinin fiyatını veya miktarını etkileyen; sermaye artırımı, sermaye azaltımı, şirket birleşme ve bölünmeleri, temettü ödemesi gibi şirket kararlarıdır.

Özsermaye Halleri Uyarlamaları (Contract Adjustments)
Özsermaye halleri neticesinde fiyatı ve miktarı etkilenen pay senetlerinde özsermaye hallerine ilişkin yapılan düzeltmelere paralel olarak VİOP’ta işlem gören sözleşmelerin fiyatı, kullanım fiyatı ve sözleşme büyüklüğü ve bunlara bağlı olarak ilgili sözleşmelerin kodları üzerinde yapılan uyarlamalara denir. Bu uyarlamalarda açık pozisyon sayısında değişiklik yapılmaz ve uyarlamalar neticesinde piyasadaki toplam açık pozisyon değerinin korunması amaçlanır.

Piyasa Emri
Emrin girildiği anda ilgili sözleşmede piyasada bulunan en iyi fiyatlı emirden başlayarak emrin karşılanması amacıyla kullanılan emir yöntemidir.

Piyasa Yapıcı (Market Maker)
Piyasa yapıcılar, sorumlu oldukları sözleşme için, alış ve satış emirleri veren ve bu emirler doğrultusunda işlem gerçekleştirip piyasaya likidite sağlayan kurumlardır.
VİOP’taki piyasa yapıcı üyelere ve piyasa yapıcılık hakkında detaylı bilgiye bu adresten ulaşabilirsiniz:
http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/piyasalar/vadeli-islem-ve-opsiyon-piyasasi/piyasa-yapicilik

Portföy Bazında Teminatlandırma
Yatırımcının hesabında tutması gereken teminat tutarı hesaplanırken sözleşme bazında riskin değil toplam portföy riskinin dikkate alınmasıdır.

Rho
Opsiyon prim fiyatının, faiz oranı değişimine hassasiyetini ölçer.

Risksiz Faiz Oranı
Kayıp riski olmayan teorik faiz oranıdır. Teorik fiyat belirlemesinde kullanılır. LIBOR ve Hazine bonosu faizleri en yaygın kullanılan risksiz faiz oranı göstergeleridir.

Satım (Put) Opsiyonu
Satım opsiyonu, alıcısına belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyat üzerinden, belli miktar ve nitelikteki dayanak varlığı satma hakkını veren sözleşmelerdir.

Satış (Ask) Fiyatı
Piyasadaki eşleşmemiş en düşük fiyatlı satış emrini gösteren fiyattır.

SPAN
Standard Portfolio Analysis of Risk (SPAN) algoritması değişik fiyat ve volatilite değişim
seviyelerine dayalı olarak oluşturulan senaryolar arasından maksimum risk göz önünde bulundurularak, portföy bazında teminat tutarı hesaplayan algoritmadır.
Takasbank güncel risk parametreleri tablosuna ve SPAN hakkında detaylı bilgiye bu adresten ulaşabilirsiniz:
http://www.takasbank.com.tr/tr/Sayfalar/Viop-Risk.aspx

Spekülasyon
Yatırım araçlarının gelecekteki fiyatlarını doğru tahmin ederek kazanç elde etme çabasıdır.

Spot Fiyat
Bir varlığı bugün veya birkaç gün içinde teslim edilmek üzere alabileceğiniz fiyattır.

Spread
Alış ve Satış fiyatlarının arasındaki farka denir.

Sürdürme Teminatı
Fiyat değişiminden kaynaklanan zararlar neticesinde başlangıç teminatınızın düşebileceği en düşük seviyedir. Teminatın bu seviyenin altına düşmesi halinde VİOP’ta merkezi karşı taraf olan Takasbank tarafından “teminat tamamlama çağrısı” (margin call) yapılır. Sürdürme teminatı başlangıç teminatının %75’idir.

Şarta Bağlı
Bu emir türü, ilgili sözleşmede gerçekleşen son işlem fiyatının, emrin aktivasyon fiyatına eşit ya da alış emirleri için daha yüksek ve satış emirleri için daha düşük olması durumunda, emrin işlem sisteminde aktif hale gelmesi amacıyla kullanılır.

Takas Süresi
Vade sonundaki uzlaşma neticesinde gerçekleşecek nakdi veya fiziki transferin vade sonunu izleyen kaçıncı günde gerçekleşeceğini belirten unsurdur.

Taşıma Maliyeti (Cost of Carry)
Spot alınan pozisyonun belirli bir vadeye kadar tutulması halinde maruz kalınan maliyete denir. Örnek olarak bu maliyetlerden bazıları finansman maliyeti (faiz), depolama maliyetidir.

Teminat (Margin)
Türev ürün sözleşmelerinde yükümlülük üstelenen taraf veya taraflardan temerrüt riskine karşı pozisyon büyüklüğünün bir kısmını karşılayacak şekilde alınan tutardır.

Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call)
Teminat seviyesinin sürdürme teminatı seviyesinin altına düşmesi durumunda teminat tamamlama çağrısı yapılır. Bu durumda yatırımcı temerrüde düşmemek için teminatını tekrar başlangıç teminatı seviyesine veya yeterli sayıda pozisyon kapama yapması yükseltmesi gerekir.

Teorik Fiyat
Türev sözleşmelerinin, bir fiyatlama modeliyle belirlenen fiyatına denir.

Tezgahüstü (OTC) Piyasa
Organize borsalarda yapılan işlemlerin aksine işlemlere konu kontrat şartlarının (vade, kontrat büyüklüğü vs.) taraflar arasında anlaşılarak belirlendiği piyasalardır.

Theta
Opsiyon prim fiyatının, vadeye kalan gün sayısına hassasiyetini ölçer. Opsiyonun zaman erimesinin ölçümüdür.

Türev
Türev ürün kısaca fiyatı, başka bir varlığın (dayanak varlık) fiyatına bağlı olarak belirlenen finansal araçlardır.

Uzlaşma (Settlement) Fiyatı
Gün sonu veya vade sonunda üzerinden kar/zarar hesaplamasının yapıldığı fiyattır.

Uzlaşma (Settlement) Şekli
Vade sonundaki uzlaşmanın dayanak varlığın fiziki takasıyla mı yoksa nakdi mi gerçekleşeceğini belirten sözleşme unsurudur.

Uzun Pozisyon (Long)
Genel olarak, uzun pozisyon ileri bir tarihte alacaklı olma durumunu ifade eder. Örneğin 3 ay sonra belirli bir miktar Dolar alacağı olan bir Türk ihracat şirketi, DolarTL kurunda uzun pozisyon sahibidir. Türev piyasalarda ise uzun pozisyon; bir varlığa dayalı sözleşmeyi net alıcı durumunda olmaya denir.

Vade Döngüsü (Cycle)
Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin hangi vadelerde açılacağını belirleyen döngüdür.

Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı
Üzerinden vade sonu kar/zarar hesabının yapılıp, nihai takasın gerçekleşeceği fiyattır.

Vadeli İşlem (Future)
Vadeli işlem sözleşmesi (Futures), sözleşmenin taraflarına, standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir varlığı belirlenen ileri bir tarihte, bugünden üzerinde anlaşılan fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.

Vega
Opsiyon prim fiyatının, dayanak varlıktaki volatiliteye hassasiyetini ölçer.

Zaman Erimesi (Time Decay)
Opsiyonun vade sonunun yaklaşmasıyla, zaman değerinde oluşan azalmayı anlatmak için kullanılan terimdir.

Zararda (out-of-the-money) Opsiyon
Alım opsiyonları için kullanım fiyatı dayanak varlığın spot fiyatından yüksek, satım opsiyonları için kullanım fiyatı spot fiyatından düşük olan opsiyonlardır.

Kaynak: http://www.viopsimulasyon.com/